Pojęcie pola elektromagnetycznego w kontekście orzecznictwa sądu

Tytułem wstępu wyjaśniamy, że przez pole elektromagnetyczne rozumiemy pole fizyczne lub stan przestrzeni, w której na obiekt fizyczny mający ładunek elektryczny działają siły o naturze elektromagnetycznej. Pole elektromagnetyczne jest więc układem dwóch pól: po pierwsze pola elektrycznego i po drugie – pola magnetycznego. W dalszej części publikacji przybliżymy istotne tezy orzecznicze, które dostarczają nam sporej ilości wiedzy praktycznej, która często może okazać się niezbędna.

Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z art. 3 pkt 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2024 r. poz. 54) – zw. dalej: „u.p.o.ś.” – przez pole elektromagnetyczne rozumieć należy pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. 

Poniżej prezentujemy istotne i ważne z punktu widzenia praktyki zawodowej tezy orzecznicze, na które warto jest zwrócić szczególną uwagę. Niezmiennie zachęcamy do zadawania pytań oraz polemiki na gruncie poruszanej tematyki:

A.      Wykładnia pojęcia „miejsc dostępnych dla ludności”, o którym mowa w art. 124 ust. 2 u.p.o.ś. w kontekście oddziaływania na nie pól elektromagnetycznych – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 października 2017 r., sygn. akt: II OSK 289/16:

„Przez określenie "miejsc dostępnych dla ludności", o którym mowa w art. 124 ust. 2 p.o.ś. oraz w rozporządzeniu z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 71 z późn. zm.), w kontekście oddziaływania na nie pól elektromagnetycznych należy rozumieć oddziaływanie takich pól zarówno na tereny, na których istnieje legalnie wzniesiona zabudowa z przeznaczeniem na pobyt ludzi, jak i na tereny, na których taka zabudowa może być wznoszona zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym. Przez zwrot "miejsca dostępne dla ludności" należy rozumieć miejsca, gdzie choćby potencjalnie może powstać zabudowa zgodnie z obowiązującymi przepisami, w tym zgodnie z ustaleniami prawa miejscowego.”.

B.      Przepis art. 72 ust. 2 pkt 1 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko a oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 4 kwietnia 2018 r., sygn. akt: II SA/Sz 29/18:

„Przez oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko należy rozumieć oddziaływanie takich pól zarówno na tereny, na których istnieje legalnie wzniesiona zabudowa z przeznaczeniem na pobyt ludzi, jak i na tereny, na których taka zabudowa może być wznoszona zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym. Negatywne oddziaływanie pola elektromagnetycznego występującego w przestrzeni nad gruntem, nie może naruszać granic cudzej nieruchomości. Pionowy zasięg własności gruntowej może ograniczać jedynie porządek prawny, w tym przepisy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i dotyczące ochrony środowiska.”.

C.       Ustalanie oddziaływania pola elektromagnetycznego – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 sierpnia 2021 r., sygn. akt: II OSK 3416/18:

„Kwestia oddziaływania pola elektromagnetycznego wymaga uwzględnienia maksymalnych możliwości emisyjnych urządzenia i maksymalnego możliwego pochylenia osi wiązki promieniowania.”.

D.      Odziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 20 kwietnia 2012 r., sygn. akt: II SA/Gl 672/11:

„Przez oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko należy rozumieć oddziaływanie takich pól zarówno na tereny, na których istnieje legalnie wzniesiona zabudowa z przeznaczeniem na pobyt ludzi, jak i na tereny, na których taka zabudowa może być wznoszona zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym. Negatywne oddziaływanie pola elektromagnetycznego występującego w przestrzeni nad gruntem, nie może naruszać granic cudzej nieruchomości. Pionowy zasięg własności gruntowej może ograniczać jedynie porządek prawny, w tym przepisy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i dotyczące ochrony środowiska.”.

E.       Zasięg ponadnormatywnego pola elektromagnetycznego, określony w projekcie budowlanym, a strony postępowania – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 29 czerwca 2021 r., sygn. akt: II SA/Ol 895/20:

„Narusza art. 28 ust. 2 w zw. z art. 3 pkt 20 p.b. stanowisko organu odwoławczego, że skoro zasięg ponadnormatywnego pola elektromagnetycznego, określony w projekcie budowlanym, zawiera się w granicach działki, na której zaprojektowano sporną inwestycję, to za strony postępowania należy uznać wyłącznie inwestora oraz właściciela, użytkownika wieczystego lub zarządcę tej nieruchomości, nie zaś również podmioty, którym mogą zostać wprowadzone ograniczenia w zagospodarowaniu, w tym zabudowy, tego terenu z uwagi na poziom oddziaływania pola elektromagnetycznego spornej inwestycji.”.

F.       Budowa urządzeń powodujących emisję pól elektromagnetycznych, a obszar oddziaływania obiektu – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 20 lutego 2024 r., sygn. akt: II SA/Lu 936/23:

„Jeżeli inwestor projektuje budowę urządzeń powodujących emisję pól elektromagnetycznych o gęstości mocy większej niż 10 W/m², a strefy tych pól wykraczać będą w granice działek sąsiednich (choćby w przestrzeń ponad nimi), to właściciele (użytkownicy wieczyści) tych działek doznają ograniczenia w zagospodarowaniu należącego do nich terenu, co jednocześnie powodować będzie, że należąca do nich nieruchomość pozostawać będzie w prawnie relewantnym obszarze oddziaływania ww. obiektu.”.

G.      Wpływ budowy urządzeń powodujących emisję pól elektromagnetycznych na nieruchomości sąsiednie – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt: II SA/Sz 137/18:

„Jeżeli inwestor projektuje budowę urządzeń powodujących emisję pól elektromagnetycznych o gęstości mocy większej niż 0,1 W/m˛, a strefy tych pól wykraczać będą - choćby w przestrzeni - ponad działkami sąsiednimi, to właściciele tych działek sąsiednich doznają ograniczenia w zagospodarowaniu należącego do nich terenu, co jednocześnie powodować będzie, że należąca do nich nieruchomość pozostawać będzie w obszarze oddziaływania obiektu w rozumieniu art. 28 ust. 2 w zw. z art. 3 pkt 20 p.b.”.

H.      Znaczenie pojęcia miejsc dostępnych dla ludności a oddziaływanie pól elektromagnetycznych. Związanie organu architektoniczno-budowlanego decyzją środowiskową -wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 maja 2017 r., sygn. akt: II OSK 2245/15:

„Przez oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko należy rozumieć oddziaływanie pól elektromagnetycznych zarówno na tereny, na których istnieje legalnie wzniesiona zabudowa z przeznaczeniem na pobyt ludzi, jak i na tereny, na których taka zabudowa może być wznoszona zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym Oceniając zatem miejsca dostępne dla ludności w rozumieniu art. 124 ust. 2 p.o.ś. trzeba mieć na uwadze nie tylko jaka legalna zabudowa istnieje w chwili obecnej, ale również jaka zabudowa może powstać w przyszłości zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym.”.

„Organ wydający decyzję o pozwoleniu na budowę nie może ocenić i weryfikować decyzji o ustaleniu lokalizacji celu publicznego. Natomiast organ architektoniczno-budowlany na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 1 p.b. jest związany decyzją środowiskową, gdyby była ona wydana.”.

I.        Konieczność uzupełnienia kwalifikacji przedsięwzięcia, w której pominięto zagadnienie kumulacji wytwarzanych przez pojedyncze anteny pól elektromagnetycznych – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r., sygn. akt: II OSK 1590/19:

„Skoro przedłożona przez inwestora kwalifikacja przedsięwzięcia została sporządzona tylko dla pojedynczych anten i pominięto w niej zagadnienie kumulacji wytwarzanych pól elektromagnetycznych, to organy trafnie uznały, że dokument ten wymaga uzupełnienia. W konsekwencji zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 35 ust. 3 p.b., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, jest bezzasadny.”.

J.         Przymiot strony w postępowaniu o udzielenie pozwolenia na budowę – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 4 września 2017 r., sygn. akt: II SA/Gl 258/17:

„Przymiot strony w postępowaniu o udzielenie pozwolenia na budowę, reguluje przepis szczególny, tj. 28 ust. 2 p.b., który należy odczytywać w połączeniu z art. 3 pkt 20 p.b. Przepis ten zawiera definicję strony, a jednocześnie jako lex specialis zawęża krąg stron w stosunku do treści art. 28 k.p.a. Przepis art. 28 ust. 2 p.b., nawiązując do pojęcia obszaru oddziaływania obiektu, zdefiniowanego w art. 3 pkt 20 p.b., nakazuje wyznaczenie tego terenu w otoczeniu projektowanego obiektu na podstawie przepisów odrębnych, wprowadzających związane z tym obiektem ograniczenia w zagospodarowaniu terenu. Zatem regulacja ta nawiązuje do ograniczeń w zagospodarowaniu, a nie - w użytkowaniu terenu wokół projektowanego obiektu.”.

K.      Przekroczenie dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 4 września 2017 r., sygn. akt: II SA/Gl 258/17:

„Dopiero przekroczenie dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych ma wpływ na dopuszczalny prawnie sposób zagospodarowania nieruchomości nad powierzchnią których dojdzie do takowego przekroczenia i to niezależnie na jakiej wysokości to przekroczenie jest przewidziane. Każde bowiem przekroczenie powoduje ograniczenia w zagospodarowaniu terenu, a organ administracji architektoniczo-budowlanej zobowiązany jest ustalić czy i w jaki sposób w przyszłości inwestycja będzie oddziaływała na zagospodarowanie działek sąsiednich i czy oddziaływanie to może naruszać warunki zagwarantowane właścicielom nieruchomości (art. 3 pkt 20 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1d i pkt 9 p.b.).”.

L.       Określenie przedsięwzięcia jako mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko – określenie parametrów poszczególnych anten i całego przedsięwzięcia przy instalacji emitującej pola elektromagnetyczne – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 września 2015 r., sygn. akt: II OSK 139/14:

„Dla prawidłowej oceny czy dana inwestycja może potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko niezbędne jest dokładne określenie parametrów zarówno poszczególnych anten jak i całego przedsięwzięcia. Dla oceny oddziaływania inwestycji na środowisko istotne znaczenie może więc mieć wyjaśnienie kwestii czy moc anten planowanych do zainstalowania w ramach zamierzonego przedsięwzięcia nie kumuluje się wzajemnie lub z innymi urządzeniami wytwarzającymi pole elektromagnetyczne.”.

„Jeśli prawodawca nakazuje sprawdzać kwalifikacje danego przedsięwzięcia po jego rozbudowie bądź przebudowie do przedsięwzięć, o których mowa w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2016 r. , poz. 71) (przedsięwzięcia mogące zawsze oddziaływać na środowisko) i w § 3 ust. 1 rozporządzenia (przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko) to nieracjonalne i nieuzasadnione byłoby prezentowanie stanowiska, iż w przypadkach budowy nowego przedsięwzięcia parametry tego przedsięwzięcia nie podlegają sumowaniu.”.

M.     Dokonanie kwalifikacji inwestycji i jej charakteru – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 grudnia 2019 r., sygn. akt: II OSK 212/18:

„Kwestia oddziaływania pola elektromagnetycznego wymaga uwzględnienia maksymalnego możliwego emitowania takiego pola z urządzenia, maksymalnego możliwego pochylenia osi wiązki promieniowania, ukształtowania terenu oraz istniejącego i potencjalnego zagospodarowania.”.

N.      Oddziaływanie stacji bazowej telefonii komórkowej na otoczenie, polegające na emitowaniu promieniowania elektromagnetycznego – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2020 r., sygn. akt: II OSK 1977/18:

„Negatywne oddziaływanie pola elektromagnetycznego występującego w przestrzeni nad gruntem nie może naruszać granic cudzej nieruchomości. Pionowy zasięg własności gruntowej ograniczać może jedynie porządek prawny, w tym przepisy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz dotyczące ochrony środowiska.”.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 121 u.p.o.ś. – ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

1) utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach;

2) zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Na koniec przypomnijmy, że to właśnie analiza aktualnego orzecznictwa i regularne zapoznawanie się z wyjaśnieniami, które dostarczane są przez składy orzekające w konkretnych sprawach, przychodzą nam z solidną dawką nieocenionej wiedzy i praktyki. Ponownie zachęcamy do polemiki na temat przedstawionych tez orzeczniczych oraz do zadawania pytań w kontekście poruszanych zagadnień i problemów natury prawnej – szczególnie w zakresie pól elektromagnetycznych, o których jak obserwujemy, składy orzekające sądów administracyjnych mają wiele ciekawych wyjaśnień i praktycznych wskazówek interpretacyjnych.