Ustawy i rozporządzenia o pomiarach elektrycznych

Głównym aktem prawnym regulującym obowiązek przeprowadzania pomiarów jest ustawa Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 290), a w szczególności jej art. 62. Czytamy tam między innymi o częstotliwości wykonywania pomiarów: „Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę (…) kontroli, nie rzadziej niż raz na 5 lat (…) kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunowej”. Jednak ze względów bezpieczeństwa niektóre pomiary powinno wykonywać się nawet co roku. Chodzi tu np. o pomiar rezystancji izolacji w strefach zagrożonych wybuchem lub pożarem albo sprawdzanie skuteczność ochrony przeciwporażeniowej instalacji znajdującej się na otwartej przestrzeni.

Sprawdzanie urządzeń w okresie eksploatacji służy do oceny ich aktualnego stanu technicznego pod względem niezawodności i bezpieczeństwa pracy. Wyniki przeprowadzonych pomiarów są podstawą do podjęcia decyzji o dalszej eksploatacji lub dokonaniu ewentualnych napraw, wymiany czy remontów. Okresowe pomiary mają za zadanie potwierdzić obecność odpowiednich środków ochrony oraz prawidłowość ich działania.

Nie każdy, kto skończył szkołę elektryczną czy odpowiedni kierunek na politechnice jest osobą upoważnioną do przeprowadzania pomiarów. Zgodnie z Prawem budowlanym, art. 62: „Kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych, (...) mogą przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych”. Oczywiście z zaznaczoną opcją wykonywania prac w zakresie kontrolno-pomiarowym. Oznacza to, że do wystawienia ważnego protokołu pomiarowego niezbędna jest osoba posiadająca kwalifikacje na poziomie dozoru D. Dodatkowo zaleca się przeprowadzanie pomiarów w dwuosobowych grupach – wtedy druga osoba występująca w charakterze pomocnika może posiadać już tylko świadectwo na eksploatację E.

W dobie „kupowania świadectw” należy pamiętać, że samo świadectwo kwalifikacyjne to nie wszystko i równie ważne jest, aby osoby wykonujące pomiary posiadały odpowiednie wykształcenie techniczne oraz doświadczenie eksploatacyjne.

Bardzo ważnym elementem jest również wybranie odpowiedniej techniki pomiarów. Zastosowana metoda wykonywania pomiarów powinna być metodą najprostszą, zapewniającą osiągnięcie wymaganej dokładności pomiarów. Wybór odpowiedniej metody wynika ze znajomości mierzonych obiektów, w tym otoczenia, w jakim się znajdują, oraz zapoznania się z dokumentacją techniczną obiektu i wymaganiami zawartymi w odpowiednich przepisach. Zastosowanie nieprawidłowej lub dającej niedokładne wyniki metody pomiarów, a także niewłaściwych przyrządów pomiarowych, lub błędne ich ustawienie, mogą być przyczyną zagrożenia oraz dopuszczenia do użytkowania urządzeń, które w rzeczywistości nie spełniają warunków skutecznej ochrony przeciwporażeniowej.

Aby pomiary były wykonane prawidłowo, a przede wszystkim były bezpieczne dla pomiarowca oraz osób postronnych, należy stosować się do następujących zasad:

• pomiaru należy dokonać w warunkach identycznych lub zbliżonych do warunków pracy urządzeń czy instalacji,
• przed przystąpieniem do pomiarów należy sprawdzić funkcjonowanie przyrządów (kontrola, próba itp.),
• przed rozpoczęciem pomiarów należy dokonać oględzin badanego obiektu, zwracając uwagę na: kompletność instalacji, usterki, prawidłowość wykonania i oznakowania, stan ochrony podstawowej, stan urządzeń ochronnych oraz prawidłowość połączeń,
• przed przystąpieniem do badań należy zapoznać się z dokumentacją techniczną celem ustalenia poprawnego sposobu wykonania badań,
• przed pomiarami należy dokonać niezbędnych ustaleń i obliczeń warunkujących: wybór poprawnej metody pomiaru, jednoznaczność kryteriów oceny wyników, możliwość popełnienia błędów czy uchybów pomiarowych, konieczność zastosowania współczynników poprawkowych do wartości zmierzonych,
• nie należy bez potrzeby dotykać bezpośrednio części czynnych i przewodzących oraz części obcych, pamiętając, że ochrona przeciwporażeniowa może być niesprawna,
• należy pamiętać, że urządzenia charakteryzujące się dużą pojemnością, jak kable i kondensatory, po wyłączeniu napięcia zagrażają jeszcze porażeniem.

Bezpieczeństwo wykonywania pomiarów gwarantuje także regularne sprawdzanie sprzętu pomiarowego. Ustawa z 11 maja 2001 r. Prawo o miarach (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1069) mówi, że prawnej kontroli metrologicznej podlegają przyrządy pomiarowe, które mogą być stosowane:

• w ochronie zdrowia, życia i środowiska,
• w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
• w ochronie praw konsumenta,
• przy pobieraniu opłat, podatków i innych należności budżetowych oraz ustalaniu opustów, kar umownych, wynagrodzeń i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu podobnych należności i świadczeń,
• przy dokonywaniu kontroli celnej,
• w obrocie.

Nie ulega wątpliwości, że przyrządy używane przy pomiarach elektrycznych stosuje się w ramach ochrony zdrowia, życia i środowiska oraz w ochronie bezpieczeństwa. Dlatego też powinniśmy poddawać je regularnym kontrolom. Każde urządzenie musi posiadać także świadectwo legalizacji, o którym mówi rozporządzeniu ministra gospodarki z 7 stycznia 2008 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych (Dz.U. z 2008 r. nr 5, poz. 29). Dodatkowo, zgodnie z zarządzeniem nr 12 prezesa Głównego Urzędu Miar z 30 marca 1999 r., przyrządy używane do sprawdzania stanu ochrony przeciwporażeniowej dla zachowania wiarygodności wyników badań powinny być okresowo kontrolowane co najmniej raz na rok.

Aby wyniki przeprowadzonych pomiarów mogły być wykorzystane przy następnej kontroli oraz by móc wyegzekwować wykonanie ewentualnych zalecanych prac naprawczych, należy sporządzić odpowiedni protokół pomiarowy. Oprócz obowiązkowych elementów powinny się tam znaleźć także nazwiska osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, budowę i sprawdzanie instalacji. W protokole odbiorczym należy także podać zalecenie dotyczące następnych badań okresowych. W zależności od stanu instalacji i urządzeń czas ten może być różny.