PN-EN 12464-2:2014-05 Światło na budowie

Bardzo istotną sprawą określoną w Normie PN-EN 12464-2:2014-05 jest zanieczyszczanie światłem otoczenia oświetlanego obiektu. Teren budowy, a ściśle rzecz biorąc, zainstalowane na nim oprawy oświetleniowe mogą być uciążliwe dla znajdujących się w jego otoczeniu terenów oraz budynków. Jaskrawe źle rozmieszczone punkty świetlne mogą oślepiać przechodniów i kierowców. Mogą być również źródłem światła padającego na elewacje, a więc i w okna sąsiadujących z budową budynków. Z tego względu w normie znalazła się tabela określająca maksymalnie dopuszczalne parametry światła przeszkadzającego pochodzącego od zainstalowanych zewnętrznych urządzeń oświetleniowych. Postanowienia normy dotyczą wszystkich obiektów, a więc i terenów budowy. Stopień uciążliwości dla otoczenia zależy przy tym od lokalizacji. Bardzo ostre wymagania stawiane są w przypadku stref chronionych, takich jak parki narodowe, a dużo łagodniejsze w przypadku centrów wielkich miast, w których w porze nocnej istnieje wiele źródeł światła i płaszczyzn o dużej luminancji (tabela 1).

Tabela 1. Maksymalnie dopuszczalne światło przeszkadzające pochodzące od zewnętrznych urządzeń oświetleniowych

Objaśnienia do tabeli:

E1 – całkowicie ciemne strefy takie jak parki narodowe,

E2 – tereny przemysłowe słabo oświetlone (o małej jaskrawości) lub tereny zamieszkania na wsi,

E3 – tereny przemysłowe dobrze oświetlone (o średniej jaskrawości) lub zamieszkane tereny podmiejskie,

E4 – centra miast, strefy komercyjne (strefy o wysokiej jaskrawości).

* część strumienia świetlnego opraw emitowana powyżej horyzontu

** dotyczy iluminowanych elewacji

*** dotyczy podświetlanych tablic informacyjnych i również reklam świetlnych

Od 2009 roku w rozporządzeniu ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie w ust. 6 § 293 widnieje także zapis dotyczący ochrony przed immisją światłem. Jego treść brzmi następująco:

Urządzenia oświetleniowe, w tym reklamy, umieszczone na zewnątrz budynku lub w jego otoczeniu nie mogą powodować uciążliwości dla jego użytkowników ani też przechodniów i kierowców. Jeżeli światło skierowane jest na elewację budynku zawierającą okna, natężenie oświetlenia na tej elewacji nie może przekraczać 5 luksów w przypadku światła białego i 3 luksów w przypadku światła kolorowego lub światła o zmieniającym się natężeniu, błyskowego, ewentualnie pulsującego.

Zapis w normie jest bardziej precyzyjny, ale ma mniejszą wagę w stosunku do zapisów zawartych w rozporządzeniu. Z tego względu ponawiane są propozycje kierowane do resortu budownictwa o wprowadzenie zapisów normy do wymienionego wyżej ust. 6 w § 293 w miejsce dotychczasowej jego treści. Z inicjatywą taką kilkakrotnie występowało Stowarzyszenie Nowoczesne Budynki korzystając z merytorycznego wsparcia specjalistów ze Związku Producentów Sprzętu Oświetleniowego POL-LIGHTING oraz Polskiego Komitetu Oświetleniowego i Zakładu Techniki Świetlnej Politechniki Warszawskiej. Jak dotychczas bez skutku.

Dlatego należy unikać instalowania na terenie budowy opraw, które wysyłają światło w niepotrzebnych kierunkach, zwłaszcza w górę.

Zastosowanie oprawy o prawidłowym rozsyle strumienia świetlnego oraz odpowiednie położenie odbłyśników nie tylko chroni otoczenie przed światłem niechcianym, ale może pozwolić na zainstalowanie źródła światła o mniejszej mocy i w efekcie na ograniczenie zużycia energii elektrycznej.

W normach nie określa się zależności pomiędzy typem i parametrami źródeł światła a wysokością ich umieszczenia nad poziomem terenu. Ma to znaczenie dla ograniczenia możliwości olśnienia. W literaturze technicznej można znaleźć wytyczne w tym zakresie. Przykładem mogą być dane zamieszczone w tabeli 2, przy czym jako parametr odniesienia podano moc pobieraną przez lampę, chociaż w rzeczywistości chodzi o wartość strumienia świetlnego i luminancji. W przybliżeniu można przyjąć, że wartość tych parametrów jest proporcjonalna do mocy. Niestety w tabeli nie uwzględniono lamp LED.

Tabela 2. Minimalna wysokość zainstalowania oprawy oświetleniowej w zależności od mocy umieszczonej w niej wysokoprężnej lampy wyładowczej

Aktualnie oprócz wyładowczych źródeł światła coraz powszechniej także na terenie budowy są stosowane lampy LED. Charakteryzuje je wysoka luminancja o podobnych, a nawet wyższych wartościach niż wysokoprężnych lamp wyładowczych z bańkami pokrytymi luminoforem. Z tego względu nie należy umieszczać opraw oświetleniowych z modułami LED w polu widzenia pracowników. Niezależnie oprawy takie powinny być wyposażone w klosze mleczne lub pryzmatyczne ograniczające luminancję źródeł światła.

Do oświetlenia miejsc prowadzenia robót zewnętrznych powinno stosować się oprawy oświetleniowe montowane na odpowiednio wysokich podporach (por. tabela 2). Mogą to być podpory stacjonarne lub dużo wygodniejsze maszty przejezdne. Zwykle wyposażone są one w lampy metalohalogenkowe lub LED, z których każdą można ukierunkować indywidualnie. Wysokość masztu musi być dostosowana do mocy instalowanych lamp. Przy tych czynnościach należy jednak pamiętać o unikaniu możliwości olśnienia pracowników lub wytworzenia światła przeszkadzającego.

Przedstawiona na rysunku 2 wieża oświetleniowa jest zamontowana na przyczepie z własnym zespołem prądotwórczym. Wieża ta wyposażona jest w cztery oprawy oświetleniowe z lampami metalohalogenkowymi o mocy 1000 W oraz strumieniu świetlnym 100 000 lm, każda. Wysokość wieży jest regulowana i może osiągnąć wysokość 9 m. Ze względu na typ lamp wskazane jest stosowanie takiej wieży o maksymalnej jej wysokości.

Innym ostatnio stosowanym rozwiązaniem jest umieszczanie źródeł światła w oprawach mających postać balonów. Ze względu na osłonięcie lampy oraz stosunkowo dużą powierzchnię balonu znacznie zmniejsza się luminancja tego typu urządzenia oświetleniowego. Dzięki temu może być ono umieszczone na niższych masztach. W zależności od typu lampy oraz wysokości zainstalowania balonu można otrzymać odpowiednie wartości natężenia oświetlenia.

Problemem pozostaje oświetlanie przenośne stosowane we wnętrzach budowanych obiektów. Wykluczone jest stosowanie nieosłoniętych lamp, ponieważ zwykle znajdują się one w polu widzenia pracowników. Negatywnym przykładem może być naświetlacz przedstawiony na rysunku 8. Zawiera on kilkadziesiąt elementów LED umieszczonych za przeźroczystą (a nie mleczną) szybą. W efekcie powstała płaszczyzna świecąca z bardzo dużą luminancją umieszczona w ramce wyposażonej w podpórkę. Całość można ustawić na podłodze lub na dowolnej płaszczyźnie, ale nie ma możliwości uchronienia się przed olśnieniem, chyba że światło skieruje się na ścianę i korzystać się będzie tylko ze światła odbitego.

Na terenie budowy powszechnie stosowane do oświetlania miejscowego są stojaki z zamocowanymi na nich oprawami oświetleniowymi. Przykład ilustruje rysunek 11. Przy korzystaniu z takiego sprzętu niezbędne jest prawidłowe ukierunkowanie zainstalowanych opraw tak, aby zapewnić oświetlenie pola pracy, a jednocześnie aby lampy nie powodowały przeszkadzających olśnień.

Po wykonaniu stałego oświetlenia terenu budowy należy wykonać pomiary kontrolne oraz dokonać sprawdzenia robót i przeprowadzić ich komisyjny odbiór. Zakres niezbędnych czynności zawiera tabela 3.

Tabela 3. Zakres czynności sprawdzających związanych z odbiorem urządzeń oświetleniowych

Jeżeli teren budowy otoczony jest innymi obiektami, niezbędne jest również dokonanie pomiarów światła przeszkadzającego (tabela 4).

Tabela 4. Pomiary wielkości związanych ze światłem przeszkadzającym