Systemy zarządzania energią. Wymagania dla jednostek prowadzących audyty i certyfikację systemów zarządzania energią

Poniżej przedstawiona jest tabela, która pokazuje wiedzę ogólną na temat SZE. W uzupełnieniu przedstawionych w tabeli 1. wymagań dotyczących kompetencji jednostka certyfikująca powinna określić kryteria kompetencyjne dla obszarów technicznych. Jeżeli jednostka nie mieści się w żadnym z ośmiu obszarów technicznych, to jednostka certyfikująca ma za zadanie określenie obszarów technicznych i kryteriów kompetencyjnych.

Pierwszym obszarem, jaki się przedstawia, jest przemysł lekki i średni. Zaliczają się do nich zakłady produkcyjne zajmujące się wytwarzaniem produktów pośrednich lub produktów zorientowanych na użytkownika końcowego. Przykładami mogą być:

• odzież,
• elektronika użytkowa,
• sprzęt gospodarstwa domowego,
• meble,
• tworzywa sztuczne,
• produkcja,
• substancje chemiczne specjalnego przeznaczenia,
• przetwórstwo spożywcze lub oczyszczanie wody i ścieków.

W tym obszarze typowe wykorzystanie energii polega na: procesie grzewczym (energia elektryczna, gaz ziemny, węgiel lub inne źródła energii), napęd maszyn (pompy, dmuchawy sprężonego powietrza, transport materiałów), systemy parowe, małe chłodnie kominowe, inne zastosowania procesowe, wykorzystanie energii w budynkach (oświetlenie, HVAC, ciepła woda użytkowa, urządzenia przenośne).

Kolejnym obszarem jest przemysł ciężki, czyli zakłady przemysłowe wymagające wysokiej kapitalizacji oraz zużywające duże ilości surowców oraz energii. Mogą być to substancje chemiczne, stal i metale, rafinacja ropy naftowej, budowa statków, celuloza i papiernictwo, maszyny przemysłowe, półprzewodniki oraz cement i ceramika. Wykorzystują energię poprzez: proces grzewczy (energia elektryczna, gaz ziemny, węgiel lub inne źródła energii, surowce, półprodukty), proces chłodzenia i chłodnictwo, napęd maszyn (pompy, dmuchawy sprężonego powietrza, transport materiałów), turbiny, skraplacze, systemy parowe, duże chłodnie kominowe, transport.

Trzeci z obszarów to budowle, szczególnie obiekty ze standardowymi, komercyjnymi budynkami. Mogą być to biura, pomieszczenia ogólnego użytku, magazyny czy obiekty związane ze sprzedażą.  W tym sektorze typowe wykorzystanie energii to urządzenia przenośne, ogrzewanie wody, oświetlenie, systemy ogrzewania i chłodzenia, powiązane wentylatory oraz systemy pomp.

Inny obszar to kompleksy budowlane, a dokładniej obiekty, w których prowadzone są działania wymagające specjalistycznej wiedzy z uwagi na złożoność źródeł energii i ich użytkowania. Zalicza się do nich zakłady opieki zdrowotnej, laboratoria, centra przetwarzania danych, kampusy edukacyjne, kampusy wojskowe ze zintegrowaną dostawą energii (obszary ogrzewania i chłodzenia), czasem również całe gminy. Docelowo energię wykorzystuje się tam w scentralizowanych i lokalnych systemach ogrzewania i chłodzenia, urządzenia przenośne, ogrzewanie wody, oświetlenie, lokalne HVAC, sprężone powietrze, systemy transportu materiałów i winda lub dźwigi.

Transport to obszar definiowany jako system lub środek transportu ludzi bądź dóbr czy towarów. Na przykład przewozy pasażerskie (samochody, pociągi, statki, samoloty), gminy, usługi transportowe, floty, przewozy kolejowe, linie rejsowe i linie lotnicze. Cechują się głównie mobilnym wykorzystaniem energii, a oprócz tego w celach oświetleniowych, na potrzeby urządzeń przenośnych oraz transportu materiałów. Najpopularniejszymi źródłami energii są olej opałowy, energia elektryczna i węgiel.

Kolejnym obszarem jest górnictwo odkrywkowe, podziemne i płynne wydobycie surowców oraz transport. Jako główne przykłady podaje się separację minerałów, hydrometalurgię, wytop i rafinację, operacje wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego oraz gazociągi i ropociągi. W tym przypadku główne zużycie energii wiąże się oczywiście szczególnie z wydobyciem oraz działalnością transportową (ładowarki, ciężarówki i przenośniki), zużywany jest też na napęd maszyn mających na celu kruszenie, mielenie oraz separację, a oprócz tego na potrzeby systemów parowych, skraplaczy i chłodni kominowych.

W rolnictwie (żywy inwentarz, nasiona, produkty roślinne), gdzie norma jako przykłady podaje produkcję nasion, produkcję zwierzęcą oraz transport materiałów. W tym sektorze najczęściej wykorzystuje się energię w celach ekstrakcji, transportu, na potrzeby silników i napędów (pompy, wentylatory) oraz uzdatniania wody. Jako źródła najczęściej podaje się olej opałowy, energię elektryczną, gaz ziemny czy węgiel. Spotkać się jednak można także z odnawialnymi źródłami energii, w szczególności z biomasą, energią słoneczną czy energią geotermalną.

Jako osobny sektor podaje się dostawę energii, a dokładniej jej wytwarzanie (jądrowa, CHP, energia elektryczna, energia odnawialna), oraz jej transport w sensie przesyłu oraz dystrybucji. W tym sektorze na wykorzystanie energii składa się głównie przetwarzanie surowców, spalanie, systemy parowe, skraplacze i chłodnie kominowe, a także turbiny przesyłowe i dystrybucyjne.

Dokonując oględzin, jednostka certyfikująca może podjąć decyzję o konieczności dokonania podziału obszaru technicznego, w takim wypadku należy zapewnić dodatkowe kryteria wykorzystania energii.

Tabela 1. Wymagania dotyczące kompetencji jednostki certyfikującej

Przedstawia się konkretne umiejętności, które są niezbędne do wykonywania funkcji certyfikacyjnych, takich jak przeglądanie raportów z audytu i podejmowanie decyzji o certyfikacji, a także sam audit. Umiejętnościami, których się w tym celu wymaga, są przeprowadzanie oraz weryfikacja pomiarów ogólnych oraz pomiar, monitorowanie i analiza danych dotyczących energii. W przypadku zespołu auditorów, który rozumie się jako więcej niż jednego auditora, umiejętności w ramach zespołu prowadzącego audit należy traktować jako całość. Nie jest wymagane, aby wszyscy członkowie posiadali umiejętności we wszystkich obszarach.

Określany jest przy użyciu procesów zdefiniowanych przez jednostkę certyfikującą. Jest rozumiany jako ludzie, którzy aktywnie przyczyniają się do spełniania wymagań SZE. Należy zwrócić szczególną uwagę na następujący personel, który w istoty sposób wpływa na SZE: najwyższe kierownictwo, przedstawiciel kierownictwa, zespół do spraw zarządzania energią, osobę odpowiedzialną za zasadnicze zmiany wpływające na wynik energetyczny, osobę odpowiedzialną za skuteczność SZE, osobę odpowiedzialną za opracowanie, wdrożenie, utrzymywanie lub poprawę wyniku energetycznego oraz osobę odpowiedzialną za znaczące wykorzystania energii.

Złożoność opiera się na takich czynnikach jak: roczne zużycie energii, ilość źródeł energii, ilość znaczącego wykorzystania energii. Złożoność jest to wartość obliczana na podstawie współczynnika ważonego, uwzględniającego wszystkie trzy wymienione wcześniej czynniki, aby można było ją wyliczyć, do każdego czynnika wymagane są dwie informacje: waga lub mnożnik oraz współczynnik złożoności, który oparty jest na szeregu. Wzór służący do obliczania jest następujący:

*Odczytuje się ze znormalizowanej tablicy, wartości zostały przedstawione w tabeli 2.

Tabela 2. Wzór wartości złożoności SZE

Po zastosowaniu wzoru i obliczeniu wartości złożoności wartość tę stosuje się do określenia poziomu złożoności SZE. Jeżeli wartość złożoności jest większa od 1,35, to poziom złożoności określa się jako wysoki, od 1,15 do 1,35 jako średni, a mniejszy od 1,15 jako niski.

Na podstawie wyliczonych danych oraz efektywnej liczby personelu ustala się czas trwania auditu. W tabeli 3. przedstawiono minimalne czasy trwania auditu z uwzględnieniem wytycznych.

Tabela 3. Minimalne czasy trwania auditu

W sytuacji braku możliwości zdefiniowania lokalizacji zaleca się, aby zakres certyfikacji uwzględniał działalność w głównej siedzibie organizacji, jak i dostarczanie oferowanych przez nią usług. W stosownych przepadkach jednostka certyfikująca może dokonać wyboru, gdzie należy przeprowadzić audit. Należy uwzględnić również lokalizacje tymczasowe, które są tworzone przez organizacje w celu wykonania określonej pracy lub usługi (jednak nie mogą stać się one lokalizacjami stałymi), przykładem może być tu plan budowy.

Należy wykazać, że centrala organizacji ustanowiła SZE i że cała organizacja spełnia jej wymagania w ramach zakresu auditu SZE. Centrala powinna spełniać i stosować następujące wymagania:

a)      w zakresie systemu zarządzania:

• dokumentacja systemowa i zmiany systemu autoryzowane przez centralę,
• przegląd zarządzania sporządzony we wszystkich lokalizacjach,
• ocena działań korygujących,
• planowanie auditu wewnętrznego i ocena wyników,
• wykazanie uprawnień do zbierania informacji na temat wymagań prawnych i innych oraz, w razie potrzeby, inicjowania zmian,
• wyniki auditów wewnętrznych organizacji;

b) w zakresie wyniku energetycznego:

• spójny proces planowania energetycznego,
• spójne kryteria określania i korygowania stanu wyjściowego, odpowiednich zmiennych i wskaźników wyniku energetycznego (WWE),
• scentralizowane procesy oceny przydatności i skuteczności planów działania i WWE,
• centralnie agregowane dane wyniku energetycznego, aby przedstawić wynik energetyczny dla całej organizacji.

Zaleca się, aby próbki dobierano za pomocą wskaźników określonych dalszej części tekstu, co pozwala na uzyskanie reprezentatywnego zakresu różnych wybieranych lokalizacji. 25% próbki powinna zostać wybrana losowo, a pozostała część tak, aby różnice w ważności certyfikatu między wybranymi lokalizacjami były jak największe.

Wybierając lokalizację, należy uwzględnić: źródła energii, zużycie energii, wyniki wewnętrznych auditów lokalizacji i przeglądów zarządzania lub poprzednich auditów certyfikacyjnych, znaczące różnice w wielkości lokalizacji, różnice w sposobach pracy zmianowej i procesie lub procedurach pracy, złożoność systemu zarządzania, procesy przeprowadzone w różnych lokalizacjach, zmiany, które nastąpiły od ostatniego auditu certyfikującego, dojrzałość systemu zarządzania i wiedza o organizacji, złożoność źródeł energii, wykorzystania energii i jej zużycia, różnice kulturowe językowe i prawne oraz rozproszenie geograficzne.

Wybór nie musi nastąpić w pierwszej fazie auditu, można go dokonać, gdy audit w centrali zostanie już zakończony. Po wyborze lokalizacji należy powiadomić centralę o jego dokonaniu i wynikach. Może być to krótki czas, jednak należy zapewnić możliwość przygotowania się do auditu.